Huzdat HATAY
Değişik sebeplerle çocuklarımıza öğretmediğimiz ana dilimizin unutulması, kültürümüzün de unutulmasını beraberinde getirmiştir. Çocukluğumuzda dinlediğimiz bilmeceleri ( hezzüvret) , atasözlerini (Emtel) unuttuk artık. Bunları çocuklarımıza taşıyamadık veya taşımadık. Bilerek veya bilmeyerek çocuklarımızın kendi kültürümüzden uzaklaşmasına sebep olduk. Zararın neresinden dönülürse kardır: Geç kalmış olabiliriz ama daha iş işten geçmedi.
Çocukluğumda dinlediğim ve hatırlayabildiğim deyim ve atasözlerini sizinle paylaşmak,gelecek nesillere taşımak istiyorum. Yazıyı okurken zorlanacaksınız biliyorum, Arapça’daki bazı harflerin maalesef Latin harflerinde karşılığı yoktur. Bu harfleri bazı imgeler ve simgelerle karşılamaya, anlamlandırmaya çalıştım. Bu hususta araştırma yapan ve derlediklerini kitaplaştıran değerli arkadaşımız YUŞA ARIŞ’ın kitabında kullandığı imge ve simgeleri kullandım.
Aşağıdaki yazıda, ع harfine karşılık @ imgesini ( Ali kelimesinin Arapçadaki ilk harfi),ح harfine karşılık H harfini (Hasan , Hayat kelimelerinin Arapça’daki söylenişinin ilk harfi),خ harfi yerine kh ( Arapça’da ekmek (khıbız), dayım/ khale kelimelerinin ilk harfi) h harfi normal h harfiyle ifade edilmiştir.
Bil@arabi -Arapça Bil tirke Türkçe
Ilkelbe bel@et ılkalüş me@ ılekhr sme@ ın@isa – Köpek orağı yuttu, sonradan ağlamasını duy.
I@ty khıbzek lel khıbbez lü ekel nııso – Yarısını yese de ekmeğini ekmekçiye ver. ( İşi ehline yaptır )
Evled ıl kavaher stabHo ceveher, evled ılceveher stabHo kavaher,- Ezilenlerin çocukları mücevher oldular- refah içinde yaşayanların çocukları sonunda ezildiler. ( Hazır yiyenler sonunda fakirleşti )
Tılı@ ılkamar @edderb tıfercü @leh icciren- Ay yola doğdu, komşular seyretti. ( sonunu göreceğiz)
Allah yıstr akhırtek me evvltek – Allah sonunu korusun, evvelini değil)
Carek ilkarib, eHsen min khuk ılb@id – Yakın komşun uzaktaki kardeşinden iyidir.( Komşunla iyi geçin)
IlHımıl @ecemel vıl kelb leş billehet – Yükü taşıyan deve, köpek neden (nefes nefese kalmış) yoruluyor.
( Kendisini ilgilendirmeyen konularla ilgilenenlere söylenir.)
Byıtdeyyen vı byitzeyyen – borçlanarak süslenir
@leh ıd-den bişa@ır kelben – iki köpekteki kıllar kadar borcu var
Min me kallö hiş, bikıllö tış ten tış – Düşünmeden başkasının lafıyla hareket edenlere söylenir.
Lerıkhso kibbo nısso – Ucuz olanın yarısını dökersin( Atarsın)
Tavil uv hebil – Boyu uzun aklı kısa (Erkek için söylenir.)
Şa@ra tavil uv @akle kelil – Saçı uzun aklı kısa ( Bayan için söylenir)
Ilveled veled lu @ammar beled – Bir şehir inşa etse de çocuk çocuktur. ( çocukça davrananlara söylenir.)
Biveddik @al nıb@, uv bicibek @ıtşan – Seni pınara götürüp susuz getirir. ( Uyanık- Akıllı- çocuklar için söylenir.)
Ard ılvatiy btışrab maytaa uv mayyıt @yra – Engin tarla hem kendi suyunu hem de başka tarlanın suyunu içer. (kibirli olmayan her zaman kazanır)
İdö tavile – Eli uzun (hırsız olanlara söylenir)
I-lel veel – Acılar karanlıkta gizlenir – karanlıklar acıdır.
Il kıtta me eklıtlö khemiyr – Kedi hamur mayasını yememiş. ( Vurdum duymazlar olanlara söylenir.)
Ekel ekel te-ntaha üv kalla ye sitte tabikhiyk mestava – Bütün yemeği yedi, neneciğim yemeğin pişmemiş dedi.
Kilmın bi hemmö üv ciHe biyıktel bi ümmö – Herkes derdini düşünürken, Nasrettin hoca annesini döver. (Hatasını bilip düzeltmeye çalışanları eleştirenlere söylenir)
Il bifüt beyn ılbasle ve kışırta me binellö Ğeyr sannta- Soğanla kabuğu arasına giren sadece soğanın kokusunu alır.( iki dostun arasına girip arayı bozmaya çalışanlara söylenir)
İyHibbek el Heb uv yıbğıdek ır reb – Seni seven sevsin, senden Allah nefret etsin. ( beddua)
Min meşef ıHıbebo byınsa sHabo- Sevdiğini gören dostlarını unutur.
Tığedda vıtmedda, tı@aşşa vıtmaşşa- Öğlen yeğini ye sonra yat uzan, akşam yemeğini ye ve çık dolaş
Şüv mezre@t ıbtıHsed – Ektiğini biçersin
Cıbna ıl ekre@ te yvennısna, keşef kerı@tö khavvafna – Keli bizi korusun diye getirdik, kelini gösterip bizi korkuttu.
Bıyekel ekleetna uv byıkhra le @etbeetna – Yemeğimizi yer, sonra da eşiğimize …. Eder. (nankörlük yapana söylenir)
İlbitcibo mıftüH khıdo mısekkar vul bitcibo mısekkar khıdo müftüH –Açık getirdiğini kapalı götür, kapalı getirdiğini de açıkta götür.
Ilğayeeb @zro mı@o. Görülmeyenin mazereti kendisinde saklı.
Mın ekl ışmayet kalby layet, mın eklıl @accur kalbiy mıncur, Boş konuşanlara söylenir
Kari uv me deere – Kary uv medery Okumuş cahillere söylenir
Katelni uv-beka sebekni uv-ışteka Beni dövdü ve ağladı, koştu şikayet etti (hem suçlu hem güçlü)
Khyro le Ğeyrna uv-dkhano by@my Dumanı bizi kör ederken faydalı şeyleri başkasına yapar. ( Geçimini sağladığı yere faydası dokunmayana söylenir)
