Adnan DENİZ
Kimya Yüksek Mühendisi
Dünya Sağlık Örgütü tarafından, Covit 19 olarak isimlendirilen Coronavirus, basitçe üst solunum yolları enfeksiyonu olarak tanımlanmıştır. Koronavirüs (COVID-19), ilk olarak Çin’in Vuhan Eyaleti’nde Aralık ayının sonlarında solunum yolu belirtileri (ateş, öksürük, nefes darlığı) gelişen bir grup hastada yapılan araştırmalar sonucunda 13 Ocak 2020’de keşfedilen bir virüstür. Salgın başlangıçta bu bölgedeki deniz ürünleri ve hayvan pazarında bulunanlarda tespit edilmiştir. Daha sonra insandan insana bulaşarak Vuhan başta olmak üzere Hubei eyaletindeki diğer şehirlere ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin diğer eyaletlerine ve diğer dünya ülkelerine yayılmıştır.
Coronavirus’lar tek zincirli, pozitif polariteli, zarflı RNA virüsleridir. Pozitif polariteli oldukları için RNA’ya bağımlı RNA polimeraz enzimi içermezler, ancak genomlarında bu enzimi kodlarlar. Yüzeylerinde çubuksu uzantıları vardır. Bu çıkıntıların Latince’deki “corona”, yani “taç” anlamından yola çıkılarak bu virüslere Coronavirus (taçlı virüs) ismi verilmiştir (Şekil 1 ve 2).
Şekil 1. Coronavirus’un şematik yapısı (Zhou Y, Yang Y, Huang J, Jiang S, Du L. Advances in MERS-CoV Vaccines and Therapeutics Based on the Receptor-Binding Domain. Viruses. 2019 Jan 14;11(1)).
Şekil 2: Yeni Coronavirus (betacoronavirus) elektron mikroskobu görüntüsü (https://www.gisaid.org/,son erişim tarihi: 20.01.2020)
Coronavirus’lar, insan, yarasa, domuz, kedi, köpek, kemirgen ve kanatlılarda bulunabilmektedir (evcil ve yabani hayvanlarda). Yukarıdaki fotoğrafta görüldüğü gibi virus milimetrenin 10 milyonda bir büyüklüğündedir. Dolayısıyla göz ile görülmesi mümkün değildir.
COVID-19 YAŞAM KOŞULLARI
Hastalık esas olarak damlacık yoluyla bulaşmaktadır. Ayrıca hasta bireylerin öksürme, hapşırma yoluyla ortaya saçtıkları damlacıklara diğer kişilerin elleri ile temas etmesi sonrasında ellerini ağız, burun veya göz mukozasına götürmesi ve temas etmesi ile bulaşmaktadır.
COVID-19’un bulaştırıcılık süresi kesin olarak bilinmemektedir. Semptomatik dönemden 1-2 gün önce başlayıp semptomların kaybolmasıyla sona erdiği düşünülmektedir.
Coronavirus’lar genel olarak dış ortama çok dayanıklı olmayan virüslerdir. Ortamın nem ve sıcaklığına, dışarı atıldığı organik maddenin miktarı, kontamine ettiği yüzeyin dokusu gibi faktörlere göre değişen bir dayanma süresi söz konusudur. Cansız yüzeylerdeki aktivite süresi yorumlanırken bulaşta sadece virüsün aktivitesinin devam etmesi değil, temasın süresinin de önemli olduğu unutulmamalıdır. Bu virusu yakından tanımak için aşağıdaki soru ve yanıtlara bir göz atalım.
1. Virus havada ne kadar yaşar ?
Virus havada 3 saate kadar askıda kalabiliyor. 2.
2. Kapalı mekanda öksürük/aksırıkın etki mesafesi nedir?
Virusun öksürükte 6 metre, aksırıkta 8 metreye kadar uzağa gidebildiği tespit edilmiştir.Gözle görülebilen damlacıklarla beraber micron düzeyde göremediğimiz partüküllerin de ağızdan çıktığı görülmüştür
3. Sıcak havalarda virusun etkisi kaybolur mu? .
Genellikle grip ve nezle gibi enfeksiyonları sıcak havalarda göremiyoruz. Ancak Covid-19 için bunu söyleyemiyoruz. Sıcaklık arttıkça etkisi azalmakla beraber, tamamen yok olduğunu gösteren very bulunmamaktadır.
4. Hangi yüzeylerde ne kadar Yaşar?
Kartonda 24 saat,
Bakırda 4 saat,
Plastik ve çelikte 2-3 gün
5. Çin’den gelen kolilerden endişe duymalımıyız ?
Hayır, virus nakliye sırasında etkisini kaybetmektedir.
6. Enfekte olmuş birinin hazırladığı yemekler tehlike oluşturur mu ?
Virus üst solunum yolları ile bulaşmaktadır. Enfekte olmuş birinin hazırladığı yemeklerin riskli olup olmadığına dair bilim dünyasında bir veri bulunmamaktadır. Buna karşılık, sıcak yemekler pişirildiği için bu risk ortadan kalmaktadır.
Kaynaklar
- Harvard Medical School
- WHO Disease Outbreak News https://www.who.int/csr/don/en/
- New England Journal of Medicine on March 17, 2020.
- T.C. Sağlık Bakanlığı